Τικ – Καθ΄εξιν κινήσεις

Τα τικ αποτελούν ξαφνικές ακούσιες επαναλαμβανόμενες  κινήσεις  οι οποίες είναι μη ρυθμικές, είναι άσκοπες , απότομες και σπασμωδικές  και ποικίλουν σε εύρος και ένταση. Αφορούν ουσιαστικά συσπάσεις των κινητικών ή των φωνητικών μυών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τικ έχουν στερεοτυπικό χαρακτήρα και μάλιστα έχουν μία τάση να είναι πιο έντονα όταν το παιδί είναι αγχωμένο ή αρκετά κουρασμένο.

Είδη τικ

Υπάρχουν 2 είδη τικ : τα κινητικά και τα φωνητικά:

• Κινητικά τικ: Τα κινητικά τικ είναι κινήσεις του σώματος.  Μπορεί να αφορούν έναν μόνο μυ ή μια ομάδα μυών . Παραδείγματα : Ανοιγοκλείσιμο των ματιών, ανασήκωμα των ώμων.

• Φωνητικά τικ: Πρόκειται για ήχους που κάνει το άτομο με την φωνή του. Παραδείγματα: καθάρισμα λαιμού, βήξιμο, σφύριγμα.

Τα τικ επίσης μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα:

•  Απλά τίκ: αυτά περιλαμβάνουν ένα ή λίγα μέρη του σώματος, για παράδειγμα το ανοιγοκλείσιμο των ματιών ή γλείψιμο του στόματος.

• Σύνθετα τίκ:  Τα σύνθετα κινητικά τίκς  συνήθως περιλαμβάνουν διάφορα  μέρη του σώματος και μπορεί να είναι συνεχή, να έχουν κάποιο συγκεκριμένο μοτίβο ή να μοιάζουν με φαινομενικά σκόπιμες χειρονομίες. Παράδειγμα : γνέψιμο του κεφαλιού προς μια μεριά και ταυτόχρονο ανασήκωμα του ώμου και βήχας. Σε αυτά ανήκει και η κοπροπραξία    (άσεμνες χειρονομίες)  και η ηχοκινησία (αυτόματη μίμηση των κινήσεων ενός ατόμου)

Τα σύνθετα φωνητικά περιλαμβάνουν απότομες αλλαγές στην προσωδία ή στην ένταση της φωνής. Σε αυτά ανήκουν και η παλιλαλία (επανάληψη της τελευταίας λέξης που το ίδιο το παιδί έχει πει), ηχολαλία (επανάληψη των λέξεων κάποιου σαν μαγνητόφωνο) και η κοπρολαλία ( να λέει άσεμνες λέξεις)

Άλλα συχνά τικ:

• Να γυρίζει απότομα το κεφάλι

• Να κάνεις γκριμάτσες και μορφασμούς
• Να φυσάει-βγάζει αέρα από   την μύτη
• Να γλείφει το στόμα ή να δαγκώνει τα χείλη
• Να χοροπηδάει
•  Να βήχει σαν να θέλει να καθαρίσει τον λαιμό
• Να βγάζει διάφορους ήχους

Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το  Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας , τα τικ κατηγοριοποιούνται ως εξής:

• Σύνδρομο Gilles de la Tourette [TS]- χαρακτηρίζεται από την παρουσία πολλαπλών κινητικών και φωνητικών τικ
• Επιμένων ( ή χρόνιο) κινητικό ή φωνητικό τικ
•  Παροδικό  κινητικό η φωνητικό τικ

Επιδημιολογία

Τα τικ εμφανίζονται συνήθως σε ηλικία 4-8 ετών . Φαίνεται να είναι πιο συχνά στα αγόρια από ότι στα κορίτσια και μάλιστα σε αναλογία 4-5 αγόρια : 1 κορίτσι. Το 10% των παιδιών, δηλαδή 1 στα 10 παιδιά, θα εμφανίσει κάποιο τικ κατά την διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Tα τικ συνήθως υποχωρούν μέχρι την εφηβεία και μόνο 3-6%  από αυτά συνεχίζουν να επιμένουν στην ενήλικο ζωή.

Παροδική και  χρόνια τίκ κατάσταση.

Η παροδική τικ κατάσταση, πού είναι και η πιο συχνή, εμφανίζεται απότομα, επιμένει για λίγες εβδομάδες ή λίγους μήνες και εξαφανίζονται το ίδιο απότομα όπως εμφανίστηκαν. Δεν είναι σπάνια η κατάσταση κατά την οποία τα τίκ σταματάνε για λίγο και ξαναπαρουσιάζονται είτε με την ίδια μορφή είτε με διαφορετική.

Όταν τα τικ επιμένουν για μεγαλύτερο διάστημα από 6 μήνες, τότε μιλάμε για χρόνια διαταραχή. Η  χρόνια διαταραχή χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις και συνήθως παρατείνεται ως την ενήλικη ζωή. Χαρακτηριστικό στην χρόνια μορφή είναι ότι τα τίκ έχουν πάντα μία μορφή, είναι δηλαδή ή κινητικά ή φωνητικά και ποτέ και τα δύο μαζί.

Αιτιολογία

Δεν είναι πάντα γνωστή η αιτιολογία των τικ. Από τους παράγοντες που έχουν ωστόσο ενοχοποιηθεί, αξίζει να σημειωθούν οι εξής:

• Γενετικοί παράγοντες. Μεγαλύτερος επιπολασμός  σε άτομα που οι συγγενείς τους  παρουσιάζουν ανάλογη εικόνα. Πιο συχνά αγόρια παρά σε κορίτσια.

• Οργανικοί-νευρολογικοί  παράγοντες. Τα τικ είναι πιο συχνά σε παιδιά που παρουσιάζουν ανωριμότητα στον κινητικό τομέα καθώς και αστάθεια.
• Ψυχολογικοί παράγοντες. Τα τικ εμφανίζονται πιο συχνά σε παιδιά που έχουν υποστεί ένα έντονο γεγονός στην ζωή τους πχ. απώλεια κάποιου συγγενικού προσώπου, χωρισμός γονέων, αλλαγή στην καθημερινότητα του. Επίσης τα τικ είναι πιο συχνά σε παιδιά που είναι τελειομανείς ή που οι γονείς τους έχουν μεγάλες προσδοκίες από αυτά με αποτέλεσμα να είναι αρκετά αγχώδεις. Γενικότερα το έντονο στρες  παίζει κύριο ρόλο στην εμφάνιση και την συχνότητα των τίκ.
• Μίμηση. Πολλές φορές τα παιδιά υιοθετούν κάποιο τίκ από κάποιον συμμαθητή τους που απλά τον αντιγράφουν.

·       Σημειώνεται ωστόσο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, τα τικ είναι ιδιοπαθή , δηλαδή δεν οφείλονται σε κάποιο συγκεκριμένο λόγο.

Από διάφορες μελέτες φαίνεται επίσης ότι τα  τικ μπορεί να συνυπάρχουν ή να είναι στοιχεία άλλων διαταραχών όπως Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας , διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος, ιδεοψυχαναγκαστική και παρορμητική διαταραχή καθώς και τα σύνδρομα PANDAS και Gilles de la Tourette. Οι ειδικές καθυστερήσεις της ανάπτυξης, κυρίως η καθυστέρηση λόγου, σχετίζονται επίσης με τα τικ. Σε κάποιες μελέτες φαίνεται ότι οι αλλεργίες είναι ένας παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση τικ ( τικ με καθάρισμα λαιμού, με ανοιγοκλείσιμο ματιών, ρούφηγμα μύτης κτλ)

Διαγνωση

Η διάγνωση μετά από ένα καλό ιστορικό και παρατήρηση του παιδιού είναι εύκολη εφόσον πρόκειται για ένα ιδιοπαθές τικ. Στις άλλες περιπτώσεις που υπάρχει υποψία κάποιας υποκείμενης αιτιολογίας, πρέπει το παιδί να παραπέμπεται σε πιο ειδικό γιατρό που συνήθως είναι ο νευρολόγος. Ο νευρολόγος, πέρα από την νευρολογική εξέταση, ενδέχεται να ζητήσει και  περαιτέρω έλεγχο  με εξετάσεις αίματος , ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ή απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου, που συμβαίνει όμως πολύ σπάνια.

Αντιμετώπιση

Είναι πολύ σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν ότι τα τικ όπως εμφανίζονται, έτσι πάλι εξαφανίζονται. Γενικά δεν χορηγούνται φαρμακευτικές θεραπείες, παρά μόνο στις σπάνιες περιπτώσεις που το τικ είναι τόσο έντονο που δημιουργεί δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του παιδιού ή που του δημιουργεί έντονο σωματικό ενόχλημα.

Κάποιες χρήσιμες οδηγίες για την  διαχείριση των παιδιών με τικ:

•  Δεν τιμωρούμε το παιδί και δεν το χλευάζουμε, γιατί σίγουρα αυτό θα επιδεινώσει την συμπτωματολογία.
• Δεν του υπενθυμίζουμε το τικ  και δεν του το συζητάμε συνέχεια, προτιμούμε να το αγνοούμε. Ωραία τακτική είναι να του αποσπούμε την προσοχή με κάτι που του αρέσει όταν το παρουσιάζει ( πχ. ζωγραφική, μουσική)
• Υπενθυμίζουμε στο παιδί ότι δεν φταίει σε κάτι και δεν πρέπει να νιώθει άσχημα ή να ντρέπεται.
•  Διατηρούμε ένα ήρεμο περιβάλλον στο σπίτι μας.
• Του δίνουμε την δυνατότητα να ξεκουράζεται επαρκώς
•  Ενημερώνουμε όλους τους φροντιστές του παιδιού ώστε να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση.
•   Εάν μας είναι δύσκολο να διαχειριστούμε εμείς οι ίδιοι την κατάσταση του παιδιού μας, ζητούμε την βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας.

Ανδρέας Πετρόπουλος

Παιδίατρος – Εξ/νος Αναπτυξιολόγος

Τηλέφωνο/fax  : 210-9921489 Κινητό : 6946 221 442

Email : petropoulos_andreas@yahoo.gr