Παιχνίδι και ανάπτυξη

Το παιχνίδι είναι ένα πολύμορφο και σύνθετο φαινόμενο. Με την ευρύτερη έννοια του, το παιχνίδι ορίζεται ως οποιαδήποτε αυθόρμητη ή οργανωμένη δραστηριότητα , η οποία παρέχει χαρά , διασκέδαση ή ψυχαγωγία. 

Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες  κατά καιρούς για την αξία του παιχνιδιού.  Κατά τον Piaget το  παιχνίδι θεωρείται ως πράξη αφομοίωσης και όχι συμμόρφωσης στην πραγματικότητα. Το παιδί κατά το παιχνίδι μπορεί να χειρίζεται ελεύθερα τα πράγματα, να τα χρησιμοποιεί με τον δικό του φανταστικό τρόπο , ακόμα και εάν παραμορφώνει την πραγματική τους  λειτουργία, έτσι  ώστε να ικανοποιήσει  τις προσωπικές του ανάγκες. Από την άλλη πλευρά, ο Meckley προσδιορίζοντας το παιχνίδι, θεωρεί ότι θα πρέπει να  είναι ελεύθερη επιλογή των παιδιών, να κατευθύνεται από εσωτερικά κίνητρα, να παρέχει ευχαρίστηση και ικανοποίηση, να είναι αυτοκατευθυνόμενο,να έχει νόημα για το ίδιο το παιδί και τέλος να εμπλέκει ενεργά τους παίκτες.

Η αξία του παιχνιδιού κατά την διάρκεια των χρόνων είναι ανεκτίμητη. Μέσα από αυτό προωθούνται η σωματική και η ψυχική υγεία καθώς και η κοινωνική και συναισθηματική ευημερία. Το παιχνίδι είναι η παγκόσμια γλώσσα των παιδιών και με αυτό μπορούν να εκφράζονται είτε λεκτικά , είτε εξωλεκτικά. Το παιχνίδι μπορεί να είναι μιμητικό, διερευνητικό, δημιουργικό, φανταστικό πχ να μεταμορφώνεται το παιδί σε κάποιον υπερ-ήρωα, να είναι λειτουργικό ,δηλαδή να χρησιμοποιεί αντικείμενα με την σωστή τους λειτουργία, μπορεί να είναι μάθησης και μπορεί  να είναι και παιχνίδι ρόλων . Μέσα από αυτά το παιδί χρησιμοποιεί την φαντασία του και ταυτόχρονα απελευθερώνει και εκτονώνει  την ένταση του. Επίσης, του δίνεται η δυνατότητα να αποχωρήσει από το παιχνίδι εάν νιώσει ότι παύει να είναι ενδιαφέρον ή εάν του προκαλέσει ένταση. Το παιχνίδι είναι επίσης ένα μέσο με το οποίο το παιδί μπορεί να αντιμετωπίσει το άγνωστο και εξωπραγματικό στοιχείο που μπορεί να του προκαλεί  φόβο και άγχος.

Πολύ σημαντική παράμετρος είναι ότι το παιχνίδι εμπλέκει το παιδί στο κομμάτι της συμμετοχής και της αλληλεπίδρασης με τον γύρω κόσμο. Έτσι ενώ το παιδί στην αρχή παίζει μόνο του, όσο περνάει ο καιρός αρέσκεται να αλληλεπιδρά με συνομήλικα παιδάκια και να συμμετέχει στις μικρές αρχικά παρέες. Με το παιχνίδι ικανοποιούν πολλές φορές την περιέργεια τους και βάζουν σε δράση την επινοητικότητα τους και την φαντασία τους. Ταυτόχρονα μέσα από αυτή την αλληλεπίδραση, το παιχνίδι αποτελεί ευκαιρία για ανάπτυξη και καλλιέργεια του γραπτού και προφορικού λόγου και οικοδόμηση της γνώσης.

Το παιχνίδι χαρακτηρίζεται από ελευθερία και γι’ αυτό  είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά, διότι είναι από τις λίγες δραστηριότητες στις οποίες δεν μπαίνουν αυστηροί κανόνες και όρια. Τα παιδιά χρειάζονται σίγουρα όρια και κανόνες για να μεγαλώσουν με ασφάλεια, όμως στο παιχνίδι αυτό δεν ισχύει. Παρά την ελευθερία όμως, μαθαίνουν μεσα από το παιχνίδι  να σέβονται τον συμπαίκτη τους, μαθαίνουν να περιμένουν την σειρά τους, μαθαίνουν να συνεργάζονται και μαθαίνουν παίζουν με γνώμονα την αμοιβαία και δίκαια κατανομή της χαράς. Το αυθόρμητο και ελεύθερο παιχνίδι ως δραστηριότητα αποτελεί την διαδικασία μέσα από την οποία τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο και μιλούν γιαυτόν.

Μέσα από το παιχνίδι αναπτύσσεται και το συναίσθημα στα παιδιά, είτε με την χαρά όταν βιώνουν διάφορες ευχάριστες συναισθηματικές καταστάσεις πχ. να κερδίσει σε ένα παιχνίδι, ή ακριβώς το αντίθετο με το να χάσει σε κάποιο παιχνίδι και να βιώσει άρνηση, θυμό, στεναχώρια κτλ. Οι επιδράσεις του παιχνιδιού  στο παιδί έχουν σαν στόχο την σωστή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη και ταυτόχρονα μάθηση . Μέσα από αυτό ενσωματώνει νέες γνώσεις ,ικανότητες, ιδέες και εμπειρίες και κάνει μέρος του τα νέα συναισθηματικά και  γνωσιακά ερεθίσματα.

Ποια είναι τα κριτήρια επιλογής ενός παιχνιδιού για το παιδί; Το πιο βασικό κριτήριο είναι να του προσφέρουν  το παιχνίδι που επιθυμεί. Σκεφτείτε τον εαυτό σας, πόσο απογοητευμένος μπορεί να νιώσει όταν δεν λάβετε το δώρο που θέλετε! Βέβαια, τα παιχνίδι αυτό πρέπει να ανταποκρίνεται στις οικονομικές δυνατότητες της οικογένειας και να είναι ασφαλές και κατάλληλο για την ηλικία του παιδιού (ειδικά για παιδιά κάτω των 5 ετών καλό θα είναι να μην περιέχει πολλά μικρά κομμάτια). Τα παιχνίδια πρέπει να αντέχουν και να μην είναι εύθραυστα διότι ειδικά τα παιδιά μικρής ηλικίας έχουν την τάση να τα χτυπάνε κατά την διάρκεια της «εξερεύνησης» τους. Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιχνίδια ανήκουν στα ίδια τα παιδιά,οπότε έχουν και δικαίωμα να παίξουν με αυτά όπως εκείνα θέλουν.

Το παιχνίδι, όπως αναφέρει και ο Froebel Friedrich, είναι η σημαντικότερη  εξέλιξη της παιδικής ηλικίας, καθώς το παιχνίδι από μόνο του αποτελεί έκφραση του τι υπάρχει στην ψυχή του παιδιού.

                                                                                                                    Ανδρέας Κ. Πετρόπουλος

Παιδίατρος -Αναπτυξιολόγος

Τικ – Καθ΄εξιν κινήσεις

Τα τικ αποτελούν ξαφνικές ακούσιες επαναλαμβανόμενες  κινήσεις  οι οποίες είναι μη ρυθμικές, είναι άσκοπες , απότομες και σπασμωδικές  και ποικίλουν σε εύρος και ένταση. Αφορούν ουσιαστικά συσπάσεις των κινητικών ή των φωνητικών μυών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τικ έχουν στερεοτυπικό χαρακτήρα και μάλιστα έχουν μία τάση να είναι πιο έντονα όταν το παιδί είναι αγχωμένο ή αρκετά κουρασμένο.

Είδη τικ

Υπάρχουν 2 είδη τικ : τα κινητικά και τα φωνητικά:

• Κινητικά τικ: Τα κινητικά τικ είναι κινήσεις του σώματος.  Μπορεί να αφορούν έναν μόνο μυ ή μια ομάδα μυών . Παραδείγματα : Ανοιγοκλείσιμο των ματιών, ανασήκωμα των ώμων.

• Φωνητικά τικ: Πρόκειται για ήχους που κάνει το άτομο με την φωνή του. Παραδείγματα: καθάρισμα λαιμού, βήξιμο, σφύριγμα.

Τα τικ επίσης μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα:

•  Απλά τίκ: αυτά περιλαμβάνουν ένα ή λίγα μέρη του σώματος, για παράδειγμα το ανοιγοκλείσιμο των ματιών ή γλείψιμο του στόματος.

• Σύνθετα τίκ:  Τα σύνθετα κινητικά τίκς  συνήθως περιλαμβάνουν διάφορα  μέρη του σώματος και μπορεί να είναι συνεχή, να έχουν κάποιο συγκεκριμένο μοτίβο ή να μοιάζουν με φαινομενικά σκόπιμες χειρονομίες. Παράδειγμα : γνέψιμο του κεφαλιού προς μια μεριά και ταυτόχρονο ανασήκωμα του ώμου και βήχας. Σε αυτά ανήκει και η κοπροπραξία    (άσεμνες χειρονομίες)  και η ηχοκινησία (αυτόματη μίμηση των κινήσεων ενός ατόμου)

Τα σύνθετα φωνητικά περιλαμβάνουν απότομες αλλαγές στην προσωδία ή στην ένταση της φωνής. Σε αυτά ανήκουν και η παλιλαλία (επανάληψη της τελευταίας λέξης που το ίδιο το παιδί έχει πει), ηχολαλία (επανάληψη των λέξεων κάποιου σαν μαγνητόφωνο) και η κοπρολαλία ( να λέει άσεμνες λέξεις)

Άλλα συχνά τικ:

• Να γυρίζει απότομα το κεφάλι

• Να κάνεις γκριμάτσες και μορφασμούς
• Να φυσάει-βγάζει αέρα από   την μύτη
• Να γλείφει το στόμα ή να δαγκώνει τα χείλη
• Να χοροπηδάει
•  Να βήχει σαν να θέλει να καθαρίσει τον λαιμό
• Να βγάζει διάφορους ήχους

Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το  Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας , τα τικ κατηγοριοποιούνται ως εξής:

• Σύνδρομο Gilles de la Tourette [TS]- χαρακτηρίζεται από την παρουσία πολλαπλών κινητικών και φωνητικών τικ
• Επιμένων ( ή χρόνιο) κινητικό ή φωνητικό τικ
•  Παροδικό  κινητικό η φωνητικό τικ

Επιδημιολογία

Τα τικ εμφανίζονται συνήθως σε ηλικία 4-8 ετών . Φαίνεται να είναι πιο συχνά στα αγόρια από ότι στα κορίτσια και μάλιστα σε αναλογία 4-5 αγόρια : 1 κορίτσι. Το 10% των παιδιών, δηλαδή 1 στα 10 παιδιά, θα εμφανίσει κάποιο τικ κατά την διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Tα τικ συνήθως υποχωρούν μέχρι την εφηβεία και μόνο 3-6%  από αυτά συνεχίζουν να επιμένουν στην ενήλικο ζωή.

Παροδική και  χρόνια τίκ κατάσταση.

Η παροδική τικ κατάσταση, πού είναι και η πιο συχνή, εμφανίζεται απότομα, επιμένει για λίγες εβδομάδες ή λίγους μήνες και εξαφανίζονται το ίδιο απότομα όπως εμφανίστηκαν. Δεν είναι σπάνια η κατάσταση κατά την οποία τα τίκ σταματάνε για λίγο και ξαναπαρουσιάζονται είτε με την ίδια μορφή είτε με διαφορετική.

Όταν τα τικ επιμένουν για μεγαλύτερο διάστημα από 6 μήνες, τότε μιλάμε για χρόνια διαταραχή. Η  χρόνια διαταραχή χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις και συνήθως παρατείνεται ως την ενήλικη ζωή. Χαρακτηριστικό στην χρόνια μορφή είναι ότι τα τίκ έχουν πάντα μία μορφή, είναι δηλαδή ή κινητικά ή φωνητικά και ποτέ και τα δύο μαζί.

Αιτιολογία

Δεν είναι πάντα γνωστή η αιτιολογία των τικ. Από τους παράγοντες που έχουν ωστόσο ενοχοποιηθεί, αξίζει να σημειωθούν οι εξής:

• Γενετικοί παράγοντες. Μεγαλύτερος επιπολασμός  σε άτομα που οι συγγενείς τους  παρουσιάζουν ανάλογη εικόνα. Πιο συχνά αγόρια παρά σε κορίτσια.

• Οργανικοί-νευρολογικοί  παράγοντες. Τα τικ είναι πιο συχνά σε παιδιά που παρουσιάζουν ανωριμότητα στον κινητικό τομέα καθώς και αστάθεια.
• Ψυχολογικοί παράγοντες. Τα τικ εμφανίζονται πιο συχνά σε παιδιά που έχουν υποστεί ένα έντονο γεγονός στην ζωή τους πχ. απώλεια κάποιου συγγενικού προσώπου, χωρισμός γονέων, αλλαγή στην καθημερινότητα του. Επίσης τα τικ είναι πιο συχνά σε παιδιά που είναι τελειομανείς ή που οι γονείς τους έχουν μεγάλες προσδοκίες από αυτά με αποτέλεσμα να είναι αρκετά αγχώδεις. Γενικότερα το έντονο στρες  παίζει κύριο ρόλο στην εμφάνιση και την συχνότητα των τίκ.
• Μίμηση. Πολλές φορές τα παιδιά υιοθετούν κάποιο τίκ από κάποιον συμμαθητή τους που απλά τον αντιγράφουν.

·       Σημειώνεται ωστόσο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, τα τικ είναι ιδιοπαθή , δηλαδή δεν οφείλονται σε κάποιο συγκεκριμένο λόγο.

Από διάφορες μελέτες φαίνεται επίσης ότι τα  τικ μπορεί να συνυπάρχουν ή να είναι στοιχεία άλλων διαταραχών όπως Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας , διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος, ιδεοψυχαναγκαστική και παρορμητική διαταραχή καθώς και τα σύνδρομα PANDAS και Gilles de la Tourette. Οι ειδικές καθυστερήσεις της ανάπτυξης, κυρίως η καθυστέρηση λόγου, σχετίζονται επίσης με τα τικ. Σε κάποιες μελέτες φαίνεται ότι οι αλλεργίες είναι ένας παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση τικ ( τικ με καθάρισμα λαιμού, με ανοιγοκλείσιμο ματιών, ρούφηγμα μύτης κτλ)

Διαγνωση

Η διάγνωση μετά από ένα καλό ιστορικό και παρατήρηση του παιδιού είναι εύκολη εφόσον πρόκειται για ένα ιδιοπαθές τικ. Στις άλλες περιπτώσεις που υπάρχει υποψία κάποιας υποκείμενης αιτιολογίας, πρέπει το παιδί να παραπέμπεται σε πιο ειδικό γιατρό που συνήθως είναι ο νευρολόγος. Ο νευρολόγος, πέρα από την νευρολογική εξέταση, ενδέχεται να ζητήσει και  περαιτέρω έλεγχο  με εξετάσεις αίματος , ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ή απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου, που συμβαίνει όμως πολύ σπάνια.

Αντιμετώπιση

Είναι πολύ σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν ότι τα τικ όπως εμφανίζονται, έτσι πάλι εξαφανίζονται. Γενικά δεν χορηγούνται φαρμακευτικές θεραπείες, παρά μόνο στις σπάνιες περιπτώσεις που το τικ είναι τόσο έντονο που δημιουργεί δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του παιδιού ή που του δημιουργεί έντονο σωματικό ενόχλημα.

Κάποιες χρήσιμες οδηγίες για την  διαχείριση των παιδιών με τικ:

•  Δεν τιμωρούμε το παιδί και δεν το χλευάζουμε, γιατί σίγουρα αυτό θα επιδεινώσει την συμπτωματολογία.
• Δεν του υπενθυμίζουμε το τικ  και δεν του το συζητάμε συνέχεια, προτιμούμε να το αγνοούμε. Ωραία τακτική είναι να του αποσπούμε την προσοχή με κάτι που του αρέσει όταν το παρουσιάζει ( πχ. ζωγραφική, μουσική)
• Υπενθυμίζουμε στο παιδί ότι δεν φταίει σε κάτι και δεν πρέπει να νιώθει άσχημα ή να ντρέπεται.
•  Διατηρούμε ένα ήρεμο περιβάλλον στο σπίτι μας.
• Του δίνουμε την δυνατότητα να ξεκουράζεται επαρκώς
•  Ενημερώνουμε όλους τους φροντιστές του παιδιού ώστε να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση.
•   Εάν μας είναι δύσκολο να διαχειριστούμε εμείς οι ίδιοι την κατάσταση του παιδιού μας, ζητούμε την βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας.

Ανδρέας Πετρόπουλος

Παιδίατρος – Εξ/νος Αναπτυξιολόγος

Τηλέφωνο/fax  : 210-9921489 Κινητό : 6946 221 442

Email : petropoulos_andreas@yahoo.gr